Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp rèn kỹ năng viết đoạn văn cho học sinh Lớp 3 theo chương trình GDPT 2018

 BIỆN PHÁP RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN VĂN CHO HỌC SINH LỚP 3 
 THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018
 I. MỞ ĐẦU
 1. Lí do chọn đề tài:
 Trong trường tiểu học, mỗi môn học đều góp phần vào việc hình thành và 
phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của con người Việt Nam mới. 
Môn Tiếng Việt có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với học sinh, bởi đó là môn 
học cung cấp cho các em những kiến thức cần thiết trong giao tiếp hằng ngày. 
Nó giúp các em phát triển toàn diện, hình thành ở các em những cơ sở của thế 
giới khoa học, góp phẩn rèn luyện trí thông minh, hình thành tình cảm, thói quen 
đạo đức tốt đẹp của con người mới. 
 Dạy học Tiếng Việt là dạy tiếng mẹ đẻ. Tiếng mẹ đẻ có vai trò cực kỳ 
quan trọng trong đời sống cộng đồng và đời sống mỗi con người. Với cộng đồng 
đó là phương tiện để giao tiếp và tư duy. Đối với trẻ em, tiếng mẹ đẻ càng có vai 
trò quan trọng. K.A.V Sin – Xki chỉ rõ “Trẻ em đi vào đời sống tinh thần của 
mọi người xung quanh nó duy nhất thông qua phương tiện tiếng mẹ đẻ và ngược 
lại, thế giới bao quanh đứa trẻ được phản ánh qua nó chỉ thông qua công cụ 
này”. Do đó trẻ em cần được học tiếng mẹ đẻ một cách khoa học, cẩn thận trong 
các giờ học Tiếng Việt. 
 Dạy học Tiếng Việt giúp các em hình thành 4 kĩ năng cơ bản: nghe, nói, 
đọc, viết. Phân môn Tập làm văn trong môn Tiếng Việt hội đủ 4 kĩ năng trên. 
Đối với học sinh lớp 3 thì đây là một phân môn khó, bởi ở lứa tuổi của các em 
vốn kiến thức và hiểu biết còn hạn hẹp. Bên cạnh đó còn có một số khó khăn 
khách quan như điều kiện hoàn cảnh sống của học sinh như bố mẹ chỉ lo làm ăn 
buôn bán, con cái giao cho người giúp việc, một số học sinh bố mẹ đi làm ăn xa, 
không có điều kiện quan tâm đến con cái, việc diễn đạt ngôn ngữ của các em 
còn hạn chế, việc tiếp thu kiến thức còn chậm, học sinh nghèo vốn từ ngữ, 
Điều này ảnh hưởng đến việc học tập nói chung, học phân môn Tập làm văn nói 
riêng. Để làm được một bài tập làm văn, học sinh cần phải huy động các kiến 
thức về tập đọc, từ và câu, về những kiến thức đã học, về môi trường xung 
quanh, về vốn hiểu biết, Nói chung, phân môn Tập làm văn đòi hỏi tổng hợp 
các kiến thức mà học sinh đã được học ở các phân môn Tiếng Việt khác. Bởi 
vậy, Tập làm văn mang tính thực hành toàn diện, tổng hợp. Tập làm văn còn 
mang tính hiện thực sáng tạo vì một bài tập làm văn thể hiện sự suy nghĩ, tư duy 
của cá nhân, là tác phẩm không trùng lặp của mỗi học sinh. 
 Trong chương trình Tiếng Việt lớp 3, ngay từ đầu năm học, các em đựơc 
làm quen với đoạn văn và được rèn kỹ năng viết đoạn văn từ 3 đến 5 câu. Trong 
quá trình làm bài, tôi nhận thấy các em còn lúng túng, nhiều học sinh làm bài 
chưa đạt yêu cầu. Các em thường lặp lại câu đã viết, dùng từ sai, có em viết 
không đúng yêu cầu của đề bài hoặc có những bài làm đảm bảo về số câu nhưng 
viết không đủ ý.
 Khi dạy Tập làm văn, giáo viên thường gặp khó khăn là học sinh thụ 
động, ít phát biểu, có chăng cũng chỉ là những học sinh có năng khiếu hoạt động 
Trang 1 cối, tả người (ảnh Bác Hồ). Tuần 34 và 35 học sinh được kể về những việc làm 
mà bản thân chứng kiến hoặc tham gia, .
 Xen kẽ giữa các bài tập có yêu cầu kể (tả) nói trên có 2 dạng bài kể (tả) con 
vật được viết đầy đủ song sáo trộn trật tự câu nhằm mục đích củng cố về liên kết 
câu, gắn kết ý 
 Mở đầu ngay ở tuần 1, sách giáo khoa đã giới thiệu cách kể theo nội dung 
tranh sau đó viết thành đoạn. Đây chính là hình thức giúp học sinh vận dụng linh 
hoạt kỹ năng vốn hiểu biết khi học phân môn kể chuyện vào viết đoạn văn ngắn.
 1. 3. Vị trí, nhiệm vụ, nội dung của phân môn tập làm văn lớp 3:
 1.3.1. Vị trí:
 Ở tiểu học nhất là lớp 3, Tập làm văn là một trong những phân môn có 
tầm quan trong đặc biệt (ở lớp 2 các em chưa được học, lên lớp 3 học sinh mới 
bắt đầu được học, được làm quen).
 Phân môn Tập làm văn giúp học sinh có kỹ năng sử dụng Tiếng Việt được 
phát triển từ thấp đến cao, từ luyện đọc cho đến luyện nói, luyện viết thành bài 
văn theo suy nghĩ của từng cá nhân. Tập cho các em ngay từ nhỏ có những hiểu 
biết sơ đẳng đó cũng là rèn cho các em tính tự lập, tự trọng. Con người văn hóa 
sẽ hình thành từ các em từ những việc nhỏ nhặt, tưởng như không quan trọng 
đó.
 1.3.2. Nhiệm vụ:
 Làm văn có nghĩa là tạo lập văn bản. Nhiệm vụ chính của phân môn Tập 
làm văn là rèn luyện cho học sinh kỹ năng tạo lập văn bản. Ở đây thuật ngữ “văn 
bản” được dùng để chỉ sản phẩm hoàn chỉnh của lời nói trong một hoàn cảnh 
giao tiếp cụ thể. Đó không nhất thiết là một bài văn gồm nhiều câu; nhiều đoạn; 
cũng không nhất thiết phải ở dạng viết; càng không phải chỉ là loại văn kể 
chuyện hay miêu tả theo phong cách nghệ thuật. Trong hoàn cảnh giao tiếp cụ 
thể, sản phẩm lời nói mà một người tạo lập được có thể chỉ là một câu chào, một 
lời cảm ơn hay một vài dòng thăm hỏi, chúc mừng trên tấm thiếp, Đối với lớp 
3, dạy Tập làm văn là trước hết là rèn luyện cho học sinh kỹ năng phục vụ học 
tập và giao tiếp hàng ngày, cụ thể là:
 - Dạy các nghi thức lời nói tối thiểu, như: chào hỏi, tự giới thiệu, cảm ơn, 
xin lỗi, yêu cầu, khẳng định, phủ định, tán thành,
 - Dạy một số kỹ năng phục vụ học tập và đời sống, như: khai bản tự thuật 
ngắn, viết những bức thư ngắn, nhận và gọi điện thoại, đọc và lập danh sách học 
sinh,
 Cuối cùng cũng như các phân môn và môn học khác, phân môn Tập làm 
văn, thông qua nội dung dạy học của mình, có nhiệm vụ trau dồi cho học sinh 
thái độ ứng xử có văn hóa, tinh thần trách nhiệm trong công việc, bồi dưỡng 
những tình cảm lành mạnh cho các em.
 1.3.3. Nội dung:
 Nội dung các bài học về Tập làm văn ở lớp 3 giúp các em thực hành rèn 
luyện các kỹ năng nói, viết, nghe phục vụ cho học tập và giao tiếp hàng ngày, cụ 
thể :
 - Thực hành về các nghi thức lời nói tối thiểu: chào hỏi, tự giới thiệu, cảm 
ơn, xin lỗi,.
Trang 3 Qua khảo sát cho thấy học sinh chưa biết cách diễn đạt câu văn có hình 
ảnh, vốn từ vựng chưa nhiều, hiểu biết thực tế còn ít, do vậy chất lượng bài viết 
của các em chưa cao, ý văn nghèo nàn, câu văn lủng củng. Kết quả này cũng thể 
hiện phương pháp dạy học của giáo viên chưa phát huy được tính tích cực của 
học sinh trong giờ học.Vì vậy tôi xin mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm mà 
bản thân tôi rút ra được từ thực tế giảng dạy để đồng nghiệp tham khảo, vận 
dụng vào quá trình giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả giờ dạy. 
 3. Một số giải pháp rèn kỹ năng viết đoạn văn cho học sinh lớp 3.
 3.1. Nghiên cứu kĩ nội dung chương trình trong sách giáo khoa Tiếng 
Việt lớp 3.
 Theo tôi, muốn hướng dẫn học sinh lớp 3 rèn kĩ năng viết đoạn văn ngắn 
hiệu quả, hay thì việc đầu tiên là giáo viên phải nghiên cứu kĩ, nắm vững 
chương trình Tập làm văn lớp 3. Phân môn Tập làm văn là phân môn vận dụng 
tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các phân môn khác trong môn Tiếng Việt. Nội 
dung quan trọng trong chương trình Tiếng Việt ở lớp 3, được dạy chính thức ở 
31 tiết học. Nội dung cụ thể:
 - Các nghi thức lời nói tối thiểu như: chào hỏi, tự giới thiệu, cảm ơn, xin 
lỗi, nhờ cậy, yêu cầu, khẳng định, phủ định, tán thành, từ chối, chia vui, chia 
buồn, Biết sử dụng chúng trong một số tình huống giao tiếp ở gia đình, trong 
trường học và nơi công cộng.
 - Các kĩ năng phục vụ học tập và đời sống hằng ngày như: khai bản tự 
thuật ngắn, viết những bức thư ngắn để nhắn tin, chia vui hoặc chia buồn, nhận 
và gọi điện thoại, đọc và lập danh sách học sinh, đọc thời khóa biểu, đọc và lập 
thời gian biểu,
 - Nói, viết về những vấn đề thuộc chủ điểm: kể một sự việc đơn giản, tả 
sơ lược về người, vật xung quanh theo gợi ý bằng tranh, bằng câu hỏi.
 Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn được sắp xếp một cách 
khoa học, hợp lí. Mức độ kiến thức được nâng dần từ dễ đến khó, từ đơn giản 
đến phức tạp. Chính vì vậy, trong dạy học phân môn Tập làm văn ở lớp 3, giáo 
viên muốn dạy kiến thức mới thì cần dựa trên cơ sở những kiến thức học sinh đã 
được học, được biết ở phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Kể chuyện,... để tổ 
chức tốt các hoạt động dạy học, giúp học sinh được trải nghiệm, phân tích, khám 
phá, phát hiện và chiếm lĩnh tri thức mới. 
 Nắm vững nội dung, chương trình phân môn Tập làm văn lớp 3 giúp giáo 
viên có cái nhìn tổng thể về nội dung môn học, các kiến thức và kĩ năng cần đạt 
của học sinh. Từ đó, giáo viên lựa chọn, sử dụng các biện pháp và hình thức dạy 
học phù hợp giúp học sinh lớp 3 rèn kĩ năng viết đoạn văn ngắn.
 3.2. Xác định mục tiêu, chuẩn kiến thức kỹ năng của phân môn và 
của mỗi tiết dạy.
 Sau khi nắm nội dung chương trình phân môn Tập làm văn, giáo viên cần 
xác định rõ mục tiêu, chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt trong mỗi bài dạy. Phân 
môn Tập làm văn trong chương trình Tiếng Việt ở lớp 3 nhằm giúp học sinh:
 - Rèn luyện kĩ năng nói, viết, nghe, đọc, phục vụ cho việc học tập và giao 
tiếp.
Trang 5 Với gợi ý (a), (b) học sinh sẽ nói được ngay không mấy khó khăn. Nhưng 
với gợi ý (c) tôi sẽ gợi ý để học sinh nhớ lại trong bài tập đọc, luyện từ và câu có 
những từ ngữ nào nói về sự quan tâm, chăm sóc của ông bà, cha mẹ, nguời thân 
đối với con cái để các em có thể vận dụng những từ ngữ đó để có một bài nói 
hoàn chỉnh, rèn lối diễn đạt mạch lạc, lôgic, câu văn có hình ảnh cảm xúc. Trên 
cơ sở đó bài luyện nói của các em sẽ trôi chảy, sinh động, giàu cảm xúc, đồng 
thời hình thành cho các em cách ứng xử linh hoạt hoạt trong cuộc sống, hình 
thành cho học sinh kiến thức về mối quan hệ yêu thương gắn bó giữa những 
người trong gia đình.
 Khi viết bài, tôi hướng dẫn học sinh lựa chọn từ ngữ, hình ảnh phù hợp 
mà các em vừa sử dụng ở bài luyện nói để viết đoạn văn hoàn chỉnh theo đúng 
luật chính tả. Xuất phát từ các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả, 
Tập viết xoay quanh chủ đề “Ông bà”, học sinh biết kể về ông bà (hoặc một 
người thân) của em (Tập làm văn - Tuần 10) và viết được đoạn văn hoàn chỉnh, 
thể hiện tình cảm, thái độ đối với người trong gia đình qua việc sử dụng từ ngữ, 
câu văn có hình ảnh.
 Đối với các chủ điểm khác tôi cũng dạy học theo quan điểm này.
 3.4. Sử dụng linh hoạt các hình thức hoạt động học tập trong tiết tập 
làm văn, dạy học theo hướng tập trung vào học sinh, chú trọng hình thức 
dạy học cá nhân.
 Tổ chức tốt các hình thức dạy học sẽ cuốn hút học sinh vào các hoạt động 
học tập một cách chủ động tích cực. Muốn rèn kĩ năng cho học sinh thì giáo viên 
phải tổ chức giờ học theo hướng tập trung vào học sinh, tạo nhiều cơ hội cho 
học sinh hoạt động. Giáo viên sử dụng các hình thức dạy học như: Thảo luận 
nhóm, đàm thoại với nhau, với chính thầy cô hoặc hoạt động cá nhân (độc thoại) 
về một vấn đề. Các hình thức tổ chức hoạt động học có thể là: Đóng hoạt cảnh, 
chơi trò chơi, thi tiếp sức. Qua đó học sinh lĩnh hội kiến thức tích cực, tự giác 
“học mà chơi, chơi mà học”. Không khí học tập thoải mái khiến học sinh mạnh 
dạn, tự tin khi nói. Các em dần có khả năng diễn đạt, phát biểu ý kiến, đánh giá 
trước đông người một cách lưu loát, rành mạch, dễ hiểu.
 Trong chương trình lớp 3, mỗi tiết Tập làm văn là một hệ thống bài tập có 
tính định hướng, gợi mở, với nhiều dạng bài. Vì vậy, giáo viên vẫn bám sát mục 
tiêu của tiết dạy, bài dạy nhưng linh hoạt, chủ động hơn trong cách tổ chức các 
hoạt động day-học, phân bố thời gian hợp lý tạo được không khí học tập phát 
huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh.
 Ví dụ: Khi dạy bài Tâp làm văn (Tuần 10) Kể về ông bà (hoặc một người 
thân) của em. Ở bài này tôi tiến hành như sau:
+ Bước 1: Hướng dẫn học sinh chuẩn bị:
 - Xác định yêu cầu: Kể về ông, bà (hoặc một người thân ) của em.
+ Bước 2: Hướng dẫn học sinh làm bài:
 Em kể về người thân của mình theo các câu hỏi gợi ý trong sách giáo 
khoa theo nhóm đôi dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
 Giáo viên cho một vài học sinh nói trước lớp. Các bạn nhận xét, giáo viên 
hướng dẫn sửa từ, câu.
Trang 7