Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh Lớp 3

 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh lớp 3
 A. PHẦN MỞ ĐẦU 
 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 1. Chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta đã qua 3 lần cải cách với 
những mục tiêu giáo dục ngày càng được nâng cao. Bước sang thế kỉ XXI - thế 
kỉ của nền tri thức nhân loại và khoa học công nghệ hiện đại, mục tiêu giáo dục 
trong nhà trường hiện nay là đào tạo HS phát triển toàn diện, có đạo đức, có tri 
thức, có sức khoẻ, có thẩm mĩ. Mặt khác đã từ lâu Đảng và Nhà nước ta luôn 
khẳng định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu” trong đó bậc Tiểu học được coi 
là nền tảng, cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển nhân cách của con 
người đặt nền tảng vững chắc cho giáo dục phổ thông và toàn bộ hệ thống giáo 
dục quốc dân. Trước mục tiêu mới, Bộ giáo dục và đào tạo đã tiến hành cải cách 
giáo dục lần thứ nhất: Biên soạn chương tình Tiểu học và Trung học cơ sở cho 
những năm 2000. Chương trình sách giáo khoa Tiếng Việt 3 ( 2000 ) mới được 
triển khai đại trà toàn quốc năm học 2004 - 2005 nên việc nghiên cứu các phân 
môn Tiếng Việt lớp 3 là việc làm có tính thời sự và cần thiết.
 2. Tiếng Việt là một môn học ở trường phổ thông có nhiệm vụ hình thành 
năng l ực ho ạt đ ộng ngôn ngữ cho học sinh. Với tư cách là m ột phân môn th 
ực hành c ủa môn Ti ếng Vi ệt ở tr ường ti ểu học, Luyện từ và câu có nhiệm vụ 
hình thành và phát tri ển cho học sinh năng l ực s ử d ụng t ừ và câu trong giao 
tiếp và học tập. Đây là nhiệm vụ chính yếu, cu ối cùng c ủa dạy t ừ và câu ở ti ểu 
h ọc. D ạy luyện từ chính là dạy thực hành từ ngữ trên quan điểm giao ti ếp, dạy 
từ trên bình di ện phát tri ển l ời nói. Đó chính là công việc làm giàu vốn từ cho 
h ọc sinh, giúp h ọc sinh m ở r ộng, phát tri ển v ốn t ừ , nắm nghĩa của từ, luyện 
tập sử dụng từ. Từ đó giúp học sinh nói năng đúng chu ẩn, phù h ợp v ới m ục 
đích và môi trường giao tiếp đồng thời góp phần rèn luyện t ư duy và giáo d ục 
th ẩm mĩ cho h ọc sinh. Trong đó biện pháp tu từ so sánh góp một phần không 
nhỏ làm lên điều này. So sánh có kh ả năng khắc học hình ảnh và gây ấn tượng 
mạnh mẽ làm nên một hình thức miêu tả sinh đ ộng, m ặt khác so sánh còn có 
tác dụng làm cho lời nói rõ ràng, cụ thể sinh động, diễn đạt được m ọi sắc thái bi 
ểu c ảm. So sánh tu từ còn là phương thức bộc lộ tâm tư tình cảm một cách kín 
đáo và tế nhị. Như vậy đối với tác phẩm văn học nói chung so sánh mang chức 
năng nhận thức và biểu cảm. Nhờ những hình ảnh bóng bảy, ước lệ, dùng cái 
này để đối chi ếu cái kia nh ằm di ễn t ả nh ững ngụ ý nghệ thuật mà so sánh tu 
từ được sử dụng phổ biến trong thơ ca, đặc biệt là thơ viết cho thiếu nhi. So sánh 
tu từ giúp các em hiểu và cảm nhận được những bài thơ, bài văn hay, từ đó góp 
phần mở mang tri thức làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi vi ết văn, 
rèn luyện ý th ức, yêu quý Ti ếng Việt giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt cho 
học sinh. 
 1 / 25 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh lớp 3
 B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NÂNG CAO 
HIỆU QUẢ DẠY BIỆN PHÁP SO SÁNH CHO HỌC SINH LỚP 3
 I. Cơ sở lí luận
 1. Mục tiêu của môn Tiếng Việt:
 Mục tiêu của môn Tiếng Việt ở lớp 3 thống nhất với mục tiêu chung của 
Chương trình Tiếng Việt toàn cấp Tiểu học là:
 “- Hình thành và phát triển ở HS các kĩ năng sử dụng tiếng Việt ( nghe, 
nói, đọc, viết ) để các em học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động 
của lứa tuổi. Thông qua việc dạy và học tiếng Việt, góp phần rèn luyện các thao 
tác của tư duy.
 - Cung cấp cho HS những kiến thức sơ giản về tiếng Việt và những hiểu 
biết sơ giản về xã hội, tự nhiên và con người, về văn hoá, văn học của Việt Nam 
và của nước ngoài.
 - Bồi dưỡng tình yêu tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong 
sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt 
Nam xã hội chủ nghĩa.”
 (Chương trình Tiểu học ban hành theo Quyết định số 43/ 2001/ QĐ - BGD 
& ĐT ngày 9 tháng 11 năm 2001 – NXB Giáo dục, Hà Nội, 2002, tr. 9)
 2. Đặc điểm phân môn luyện từ và câu lớp 3:
 Như trên đã nói Luyện từ và câu là một môn học có tính chất thực hành, sáng 
tạo. Nhiệm vụ chủ yếu của phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3 là cung cấp những 
kiến thức sơ giản về tiếng Việt bằng con đường qui nạp và rèn luyện kĩ năng 
dùng từ , đặt câu ( nói, viết ), kĩ năng đọc cho HS. Nói cụ thể là phân môn này 
giúp HS mở rộng vốn từ ngữ, củng cố hiểu biết về các kiểu câu ( thông qua mô 
hình ) và hình thành phần câu ( thông qua câu hỏi ) đã học ở lớp 2, cung cấp cho 
học sinh một số hiểu biết sơ giản về các phép tu từ so sánh và nhân hoá ( thông 
qua bài tập ), rèn luyện các kĩ năng dùng từ đặt câu và sử dụng một số dấu câu, 
bồi dưỡng cho học sinh thói quen dùng từ đúng, nói và viết thành câu, có ý thức 
sử dụng tiếng Việt văn hoá trong giao tiếp và thích học tiếng Việt.
 3. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 3 trong việc rèn kĩ năng nhận biết và sử 
dụng biện pháp tu từ so sánh:
 Học sinh Tiểu học nói chung, lớp 3 nói riêng rất hiếu động, thích nói, 
thích hoạt động, thích tìm tòi sáng tạo, thích được khám phá thế giới xung 
quanh. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc dạy Luyện từ và câu. Lứa tuổi 
học sinh Tiểu học là lứa tuổi của sự liên tưởng. Chính vì vậy mà trí tưởng tượng 
của các em rất phong phú, dễ dàng liên hệ sự vật hiện tượng này với sự vật hiện 
 3 / 25 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh lớp 3
 Bất cứ một môn học nào muốn dạy tốt người GV phải nghiên cứu kĩ nội 
dung, yêu cầu cơ bản mà học sinh mình cần nắm được từ đó có kế hoạch và 
phương pháp chuyển tải cho học sinh có hiệu quả. Chính vì vậy, ngay từ đầu 
năm khi được phân công chủ nhiệm và giảng dạy lớp 3, tôi đã bắt tay ngay vào 
việc nghiên cứu chương trình SGK, nhất là môn Tiếng Việt, trong đó đi sâu vào 
phân môn Luyện từ và câu, mảng kiến thức biện pháp tu từ so sánh. Các kiến 
thức về biện pháp tu từ so sánh trên không được trình bày thành bài riêng mà 
lồng trong các bài tập thực hành.
 Nội dung chương trình Luyện từ và câu ở lớp 3 được phân bố mỗi tuần 1 
tiết, trong học kì I có 7 tiết học về so sánh đan xen cứ 1 tiết học mở rộng vốn từ, 
1 lại học về so sánh. Mục đích yêu cầu, nội dung kiến thức mỗi phần được nâng 
dần lên theo mức độ từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp giúp học sinh nắm 
bắt, ghi nhớ và luyện tập có hiệu quả.
 - Tiết 1 (Tuần 1): HS bước đầu làm quen với biện pháp tu từ so sánh. Khi 
viết câu văn có hình ảnh so sánh cần lưu ý:
 + Có 2 sự vật 
 + Hai sự vật đó có nét giống nhau
 + Thường có từ so sánh
 - Tiết 2 (Tuần 3 ): HS tìm được những hình ảnh so sánh trong các câu thơ, câu 
 văn, nắm được phép so sánh ( sự vật – sự vật ), nhận biết các từ chỉ sự so sánh 
trong những câu đó.
 - Tiết 3 (Tuần 5): HS nắm được 2 kiểu so sánh: so sánh ngang bằng, so sánh 
hơn kém, nắm được ý nghĩa các từ so sánh, từ đó phát hiện ra kiểu so sánh, biết 
cách thêm từ chỉ sự so sánh vào từng kiểu so sánh.
 - Tiết 5 (Tuần 7 ): HS nắm được phép so sánh ( sự vật - người, người – sự vật)
 - Tiết 6 (Tuần 10): HS nắm được phép so sánh ( âm thanh - âm thanh )
 - Tiết 7 (Tuần 11): HS nắm được phép so sánh ( hoạt động - hoạt động )
 - Tiết 8 (Tuần 13): HS nắm được phép so sánh sự vật với nhau về đặc điểm.
 2. Biện pháp 2: Khảo sát và phân loại khả năng của HS trong lớp
 Theo tôi, để giáo dục và truyền đạt những kiến thức, kĩ năng phù hợp với 
từng đối tượng học sinh thì một trong những khâu không thể thiếu của bất kì 
một người GV nào khi nhận lớp là “Khảo sát và phân loại khả năng của học sinh 
trong lớp”. Đây là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho người GV có cơ 
sở thực tiễn để tìm ra hệ thống các giải pháp nhằm giải quyết vấn đề đặt ra đồng 
thời cũng là cơ sở để đánh giá hiệu quả của việc áp dụng phương pháp dạy học. 
Hiểu được điều ấy ngay từ những tiết học Luyện từ và câu, Tập đọc ... đầu năm 
tôi đã tiến hành phân loại HS về việc hiểu và sử dụng biện pháp tu từ so sánh. 
 5 / 25 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh lớp 3
Ví dụ: Hai bàn tay em 
 Như hoa đầu cành.
 (Tiếng Việt 3 - tập 1- trang 8)
 Trẻ em như búp trên cành.
 (Tiếng Việt 3 - tập 1- trang 58)
 Khi phân tích trong bảng cấu trúc của phép so sánh ta dễ dàng nhận ra các 
phép so sánh này thiếu từ chỉ đặc điểm chung của 2 sự vật được so sánh với 
nhau:
 Sự vật 1 Đặc điểm Từ chỉ sự so sánh Sự vật 2
 Hai bàn tay em như hoa đầu cành.
 Trẻ em như búp trên cành.
 Hay có những hình ảnh so sánh người ta ẩn đi sự vật 1:
 Như phép mầu nhiệm
 Hiện trước mắt em.
 Vậy để giúp các em tìm được sự vật 1 trong hình ảnh so sánh này, tôi yêu 
cầu các em đọc kĩ toàn bộ bài thơ mới hiểu được sự vật 1 trong hình ảnh so 
sánh này chính là bàn tay cô giáo.
 1.2. Giúp HS nhận biết hình ảnh so sánh dựa vào dấu hiệu của từ chỉ 
sự so sánh.
 Học sinh lớp 3 còn nhỏ, tư duy cụ thể phát triển mạnh hơn tư duy trừu 
tượng, khả năng khái quát hoá trừu tượng hoá chưa cao nên việc giúp HS nhận 
ra dấu hiệu của một hình ảnh là một điều rất cần. Vậy để giúp các em giải quyết 
loại bài tập tìm hình ảnh so sánh trong một đoạn thơ, đoạn văn nào đó ta có thể 
dựa vào từ chỉ sự so sánh. Tôi cung cấp cho HS thông qua các bài tập Luyện từ 
và câu một số từ chỉ sự so sánh thường dùng:
 + Từ chỉ sự so sánh như: 
 Ví dụ : Em yêu nhà em
 Hàng xoan trước ngõ
 Hoa xao xuyến nở
 Như mây từng chùm.
 + Từ chỉ sự so sánh giống như, giống hệt
 Đà Lạt giống như một vườn lớn với thông xanh và hoa trái xứ lạnh.
 Đã có ai dậy sớm,
 Nhìn lên rừng cọ tươi?
 Lá xoè từng tia nắng.
 Giống hệt như mặt trời.
 + Từ chỉ sự so sánh tựa
 7 / 25 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy biện pháp so sánh cho học sinh lớp 3
 Tóm lại, trong quá trình dạy HS nhận diện hình ảnh so sánh trong một 
đoạn văn, khổ thơ tôi luôn nhấn mạnh HS: một hình ảnh so sánh thường phải có 
đủ :
 “2 sự vật, 2 âm thanh, 2 hoạt động.....được so sánh với nhau
 2 sự vật, 2 âm thanh, 2 hoạt động..... có nét giống nhau 
 Thông thường có từ so sánh.”
 1.3. Dạy nhận biết biện pháp tu từ so sánh trong nguyên tắc tích hợp 
với các phân môn khác của Tiếng Việt.
 Thông thường, khi dạy HS nhận biết hình ảnh so sánh, người GV thường 
chủ yếu dạy thông qua tiết Luyện từ và câu. Tuy nhiên, tôi thấy để HS nắm chắc 
hơn cách nhận biết hình ảnh so sánh, GV cần biết tích hợp với các phân môn 
khác của Tiếng Việt, đặc biệt là phân môn Tập làm văn, Tập đọc:
 Ví dụ : “ Nhớ lại buổi đầu đi học”, GV có thể thêm câu hỏi:
 - Trong bài thơ, tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh, con hãy 
tìm các hình ảnh so sánh đó?
 HS sẽ tìm được : - Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy 
nảy nở trong lòng tôi như mấy cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang 
đãng.
 Họ như con chim nhìn quãng trời rộng muốn bay nhưng còn ngập ngừng e 
sợ.
 Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những người học trò cũ, biết lớp, 
biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ.
 Hoặc khi dạy bài thơ “ Vàm Cỏ Đông”, tôi có thể hỏi: 
 Để miêu tả tác dụng của con sông Vàm Cỏ Đông, tác giả đã sử dụng biện 
pháp nghệ thuật gì? Hãy tìm những câu thơ thể hiện biện pháp nghệ thuật đó?
 HS sẽ trả lời: Để miêu tả tác dụng của con sông Vàm Cỏ Đông, tác giả 
đã sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh. Những câu thơ thể hiện biện pháp 
nghệ thuật so sánh là:
 Đây con sông như dòng sữa mẹ
 Nước về xanh ruộng lúa vườn cây
 Và ăm ắp như lòng người mẹ
 Chở tình thương trang trải đêm ngày.
 Trong quá trình dạy Tập đọc nếu GV đưa thêm những câu hỏi như vậy 
vào thì chắc chắn kĩ năng nhận biết biện pháp tu từ so sánh của HS ngày được 
trau dồi, nâng cao dần. Nhờ đó mà các em vận dụng được rất nhiều trong quá 
trình nói và viết.
 9 / 25