Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Tin học Lớp 3, 4, 5

 UBND TỈNH HẢI DƯƠNG
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
 BẢN MÔ TẢ SÁNG KIẾN
Một số biện pháp ứng dụng bản đồ tư duy vào dạy
 học môn Tin học
 Năm học 2017 - 2018 TÓM TẮT SÁNG KIẾN
 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến
 Để đa dạng hóa các hình thức dạy học, để khắc sâu kiến thức một cách lôgic mà lại phát 
huy được tính chủ động sáng tạo của học sinh, trong quá trình giảng dạy của mình, tôi 
thường hướng dẫn HS ghi nhớ bài học dưới dạng từ khóa và chuyển cách ghi bài truyền 
thống sang phương pháp ghi bài bằng sơ đồ tư duy. Qua việc tìm hiểu và vận dụng phương 
pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy, tôi nhận thấy phương pháp dạy học này rất có hiệu quả 
trong công tác giảng dạy và học tập của học sinh. Giúp HS rút ngắn thời gian học, giúp các 
em dễ nhớ, nhớ lâu, dễ dàng hệ thống hoá kiến thức với lượng lớn, đồng thời phát triển tư 
duy cho các em. Vì vậy, tôi đã đưa phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy (SĐTD) vào 
áp dụng cho các tiết học lí thuyết trong môn Tin học. Sau khi áp dụng, bản thân đã đúc rút 
nên đề tài: “Một số biện pháp ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Tin học" như 
một đóng góp nhỏ trong việc đoi mới phương pháp dạy học cũng như nâng cao chất lượng 
giờ dạy Tin học.
 2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến
 - Điều kiện: áp dụng rộng rãi đối với mọi đối tượng học sinh.
 - Thời gian: Áp dụng trong năm học 2017 - 2018
 - Đối tượng: Học sinh lớp 3,4,5.
 3. Nội dung sáng kiến
 3.1. Tính mới, tính sáng tạo của sáng kiến:
 Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như vấn 
đáp gợi mở, thuyết trình, xem phim minh họa... có tính khả thi cao góp phần đổi mới 
phương pháp dạy học.
 - GV: Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt.
 - HS: Học phương pháp học, tăng tính chủ động sáng tạo, phát triển tư duy.
 3.2. Khả năng áp dụng của sáng kiến
 Kinh nghiệm của tôi có thể áp dụng rộng rãi đối với những đối tượng học sinh lớp 
ở mọi miền đất nước với mô hình dạy 2 buổi/ ngày hoặc các cấp học cao hơn.
 3.3. Lợi ích thiết thực của sáng kiến
 Đa số các em học sinh khá, giỏi đã biết sử dụng bản đồ tư duy để ghi chép bài, tong 
hợp kiến thức môn học. Một số học sinh trung bình đã biết dùng bản đồ tư duy để củng cố 
kiến thức bài học ở mức đơn giản. MÔ TẢ SÁNG KIẾN
 1. Hoàn cảnh này sinh sáng kiến
 Vậy Sơ đồ tư duy là gì? Tại sao GV nên áp dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn 
Tin học?
 Sơ đồ tư duy là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh mở rộng và 
đào sâu các ý tưởng. Ớ giữa sơ đồ là ý tưởng trung tâm, từ ý tưởng này phát triển ra các 
nhánh tượng trưng cho những ý chính (nhánh chính). Các nhánh chính lại được phân thành 
những nhánh nhỏ để nghiên cứu chủ đề ở mức độ sâu hơn. Những nhánh nhỏ này lại tiếp 
tục được phân thành những nhánh nhỏ hơn.
 Sơ đồ tư duy giúp học sinh có được phương pháp học hiệu quả hơn. Nó giải tỏa nỗi 
lo lắng khi phải học thuộc lòng quá nhiều môn và không tài nào nhớ hết những gì đã viết 
trong sách vở, phương pháp bản đồ tư duy sẽ giúp các em học sinh sử dụng sức mạnh của 
não bộ để tư duy, ghi nhớ. Việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là 
một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho thấy 
một số học sinh học rất chăm chỉ nhưng vẫn học kém, các em thường học bài nào biết bài 
đấy, học phần sau đã quên phần trước và không biết liên kết các kiến thức với nhau, không 
biết vận dụng kiến thức đã học trước đó vào những phần sau. Phần lớn số học sinh khi đọc 
sách hoặc nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức 
trọng tâm vào trí nhớ của mình. Một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não của con người 
sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn 
ngữ của mình. Sử dụng thành thạo bản đồ tư duy trong dạy học sẽ giúp học sinh có được 
phương pháp học, biết cách sắp xếp thông tin và ý tưởng một cách khoa học, hệ thống hơn; 
kích thích trí tưởng tượng, óc sáng tạo của các em. Các em sẽ học tập một cách tích cực, 
tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy, huy động tối đa tiềm năng của 
bộ não. Vì vậy nó giúp các em ghi nhớ tốt hơn; Thay vì những gạch đầu dòng nhàm chán, 
ghi nhớ bằng một bản đồ với những hình ảnh và màu sắc sinh động sẽ giúp HS không còn 
kém tập trung, diễn đạt lủng củng hay nhớ trước quên sau nữa.
 2. Cơ sở lý luận
 Môn Tin học ở bậc Tiểu học bước đầu giúp học sinh (HS) làm quen với một số kiến 
thức ban đầu về CNTT như: các bộ phận của máy tính, một số thuật ngữ máy tính thường 
dùng, các từ Tiếng Anh chuyên ngành Tin học, rèn một số kĩ năng sử dụng máy tính...
 Trong quá trình giảng dạy, người thầy luôn phải đặt ra cái đích, đó là giúp HS nắm học là được thực hành trên máy tính, mà thực hành trên máy tính là các em sẽ có cơ hội 
được chơi trò chơi. Nên thường tiết lí thuyết các em học rất thiếu tập trung, chỉ mong đến 
tiết thực hành.
 - Mục tiêu của môn Tin học trong trường Tiểu học là hình thành cho học sinh một số 
phẩm chất và năng lực cần thiết như:
 - Có hiểu biết ban đầu về Tin học và ứng dụng của Tin học trong đời sống và học tập.
 - Có khả năng sử dụng máy tính điện tử trong việc học những môn học khác, trong 
hoạt động, trong vui chơi giải trí nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và tạo điều kiện để 
các em thích ứng với đời sống xã hội hiện đại.
 - Bồi dưỡng năng lực trí tuệ.
 - Thấy được vai trò của máy tính điện tử trong đời sống.
 - Rèn luyện một số phẩm chất của con người hiện đại: tính can thận, tỷ mỉ, chính xác, 
thói quen tự kiểm tra...
 Nhưng thực tế hiện nay cho thấy môn Tin học thường bị học sinh xem nhẹ. Bởi vậy 
muốn thu hút học sinh, chúng ta phải tích cực đoi mới phương pháp dạy Tin học, khơi dậy 
sự hứng thú của các em, hình thành cho các em phương pháp học hiệu quả nhất.
 4. Các giải pháp, biện pháp thực hiện
 4.1. Cách xây dựng BĐTD
 - Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Phải dùng hình ảnh để HS dễ liên 
tưởng, dễ nhớ và vẽ một vòng tròn xung quanh nó. Tạo cho trung tâm một hình ảnh rõ ràng 
miêu tả được nội dung tong quát của toàn bộ SĐTD.
 - Khi bắt đầu đi từ những ý chính của chủ đề mà mình đã lựa chọn (hoặc những sự 
kiện hay thông tin quan trọng mà liên quan đến chủ đề) hãy vẽ những đường xuất phát từ 
vòng tròn chứa tiêu đề và đặt tên những đường thẳng phù hợp với ý chính đã chọn.
 - Mỗi ý quan trọng vẽ một đường phân nhánh xuất phát từ hình trung tâm và nối với 
một ý phụ.
 - Nên dùng các đường kẻ cong thay vì các đường thẳng vì đường cong thu hút được 
sự chú ý của mắt hơn rất nhiều các đường thẳng buồn tẻ.
 - Từ mỗi ý quan trọng, lại vẽ các phân nhánh mới các ý phụ bổ sung cho ý đó.
 - Từ các ý phụ này lại, mở ra các phân nhánh chi tiết cho mỗi ý.
 - Tiếp tục vẽ hình phân nhánh các ý cho đến khi đạt được giản đồ chi tiết nhất (hình 
rễ cây mà gốc chính là đề tài đang làm việc). ❖ Giải pháp 3: Dùng sơ đồ tư duy để kiểm tra kiến thức cũ
 Sử dụng sơ đồ tư duy giúp giáo viên kiểm tra được HS đã nhớ bài và hiểu bài như 
thế nào. Tuy nhiên tùy đối tượng HS mà Giáo viên có thể đưa ra một số SĐTD sau đó 
yêu cầu HS diễn giải, thuyết trình về nội dung của SĐTD theo cách hiểu riêng của mình 
hoặc là yêu cầu vẽ SĐTD. Với việc thực hiện bước này sẽ giúp HS bước đầu làm quen và 
hiểu về SĐTD.
 Ví dụ 1
 Khi dạy bài “Những gì em đã biết” trong chương Em học nhạc, đối với lớp có đối 
tượng HS khá giỏi nhiều, tôi cho học sinh vẽ SĐTD để gợi nhớ về phần mềm Encore với 
thảo luận nhóm 4 để trả lời câu hỏi: “Em đã dùng phần mềm Encore để làm gì? Sau khi có 
một nhóm học sinh vẽ xong bản đồ tư duy sẽ cho một nhóm khác nhận xét, bo sung. Có 
thể cho học sinh vẽ thêm các đường, nhánh khác và ghi thêm các chú thích rồi thảo luận 
chung trước lớp để hoàn thiện, nâng cao kĩ năng vẽ cho các em.
 ❖ Giải pháp 4: Dùng sơ đồ tư duy để dạy bài mới
 Giáo viên đưa ra một từ khóa để nêu kiến thức của bài mới rồi yêu cầu học sinh vẽ sơ 
đồ tư duy bằng cách đặt câu hỏi, gợi ý cho các em để các em tìm ra các tự liên quan đến từ 
khoá đó và hoàn thiện SĐTD. Qua đó học sinh sẽ nắm được kiến thức bài học một cách dễ 
dàng.
 Ví dụ: Ví dụ
 Khi học bài “Sử dụng phím Shift”, sau khi học xong cách gõ phím Shift, GV chốt 
lại tất cả các kiến thức về phím Shift như số lượng, vị trí, chức năng, cách gõ bằng SĐTD 
cho HS dễ ghi nhớ.
 G8kf
 ❖ Giải pháp 6: Dùng sơ đồ tư duy để giới thiệu một chương trình, hay một phần 
 mềm bằng cách GV cho HS trả lời các câu hỏi để tìm cụm từ trung tâm chính là tên 
 chương trinh hay phần mềm màí GVhướng tới.
 Ví dụ
 Khi dạy bài “Những gì em đã biết” trong chương “Em học nhạc” lớp 5, để HS gợi 
 nhớ về một phần mềm mà các em đã học ở lớp 4, Gv sử dụng SĐTD thiết kế như là một đồ tư duy để ghi chép bài, tổng hợp kiến thức môn học. Một số học sinh trung bình đã biết 
dùng bản đồ tư duy để củng cố kiến thức bài học ở mức đơn giản.
 Đối với môn Tin học, học sinh rất hào hứng trong việc ứng dụng sơ đồ tư duy để 
ghi chép bài nhanh, hiệu quả.
 Qua nghiên cứu lí luận và thực nghiệm dạy học ở môn Tin học cho thấy, sử dụng sơ 
đồ tư duy trong dạy học kiến thức mới giúp học sinh học tập một cách chủ động, tích cực 
và huy động được các em tham gia xây dựng bài một cách hào hứng. Với sản phẩm độc 
đáo “kiến thức với hội họa” là niềm vui sáng tạo của học sinh và cũng là niềm vui của 
chính thầy cô giáo khi chứng kiến thành quả lao động của học trò của mình. Cách học này 
còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ, hệ thống hóa 
kiến thức, khả năng hội họa, sự vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Cụ thể: Sau khi kết thúc chương trình học kì I Tin học lớp 3, 4 và 5, tôi tiến hành kiểm tra 
học kì và tổng kết môn học.
 - Năm học 2017 - 2018 là năm học tôi thực hiện dạy học bằng phương pháp “sử dụng 
bản đồ tư duy” kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực theo đặc thù bộ môn.
 - Năm học 2016 - 2017 là năm học tôi chỉ dạy học bằng các phương pháp dạy học tích 
cực theo đặc thù bộ môn.
 - Kết quả cụ thể được thể hiện ở bảng số liệu sau :
 Điểm khá Điểm giỏi
 Khối Lớp SL học sinh
 SL % SL %
 Năm học
 3 61 32 52,4 29 47,6
 2016 - 2017 4 63 36 57,2 27 42,8
 5 50 29 58 21 42
 3 68 29 42,6 39 57,4
 2017 - 2018 4 58 24 41,3 34 58,7
 5 60 22 36,6 38 63,4
 • So sánh giữa kết quả dạy học giữa 2 năm thì kết quả của tôi thực hiện dạy học bằng 
phương pháp “sử dụng bản đồ tư duy” kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực theo 
đặc thù bộ môn, đã cao hơn về số lượng học sinh đạt điểm giỏi và khá. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
 1. Kết luận
 - Bản đồ tư duy một công cụ có tính khả thi cao vì có thể vận dụng được với bất kì 
điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Có thể thiết kế sơ đồ tư duy trên 
giấy, bìa, bảng phụ,... bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn, tẩy,... hoặc cũng có thể thiết 
kế trên phần mềm bản đồ tư duy.
 - Việc vận dụng bản đồ tư duy trong dạy học tin học ở trường tiểu học sẽ dần dần hình 
thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn 
đề một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy 
học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình, xem phim minh họa. có tính khả thi 
cao góp phần đoi mới phương pháp dạy học.
 Qua qúa trình xây dựng, thực hiện, ứng dụng các biện pháp trong sáng kiến kinh 
nghiệm, tôi rút ra các bài học kinh nghiệm:
 • Phải tìm tòi, sáng tạo cách dạy, cách học tạo sự hứng thú tiếp thu bài.
 • Thiết kế bài dạy phù hợp với nhiều đối tượng học sinh.
 • Bản đồ tư duy mang lại hiệu quả tốt cho quá trình Dạy - Học:
 - GV: Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt.
 - HS: Học phương pháp học, tăng tính chủ động sáng tạo, phát triển tư duy.
 • Thường xuyên thăm lớp, dự giờ, sinh hoạt cụm tin học, hội thảo phương pháp giảng 
dạy các bộ môn khác.
 • Tích cực tham mưu với lãnh đạo nhà trường để tăng cường nâng cấp máy, trang thiết 
bị dạy học.
 Trên đây là một số biện pháp mà tôi đã áp dụng bản đồ tư duy vào dạy tin học lớp 3, 4 
và 5 đã mang lại một số kết quả như mong muốn, tuy nhiên đó chỉ là kinh nghiệm của riêng 
bản thân tôi. Rất mong sự đóng góp y kiến chân thành của quý thầy cô đồng nghiệp để tôi 
hoàn thiện hơn và việc áp dụng này đạt kết quả cao hơn nữa.
 2. Khuyến nghị
 * Đối với nhà trường
 - Nhà trường nên củng cố lại hệ thống điện để một giờ học Tin học có hiệu quả 
nhất.
 - Thường xuyên sửa chữa, nâng cấp máy tính, mua bo sung thay thế các máy hỏng, 
phấn đấu tối đa 2 học sinh/máy thì hiệu quả thực hành mới được nâng cao.