SKKN Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn Lớp 3

 Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3
 I. Phần mở đầu
 I.1. Lí do chọn đề tài
 Phân môn Tập làm văn là một phân môn có vai trò quan trọng trong việc giúp 
học sinh hình thành văn bản nói và viết. Đây là một phân môn mang tính trừu tượng 
trong chương trình Tiếng Việt tiểu học. Dạy phân môn Tập làm văn có hiệu quả cao 
tức là người giáo viên đã xâu chuỗi kiến thức từ các phân môn: Tập đọc, Kể chuyện, 
Luyện từ và câu. Chính vì thế mà phân môn tập làm văn có tính chất tổng hợp, là kết 
quả lĩnh hội các kiến thức của môn Tiếng Việt. Trong chương trình tiểu học hiện 
nay, mục tiêu chính của môn Tiếng Việt là hình thành và phát triển cho học sinh các 
kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết. Đặc biệt ở lớp 3, phân môn tập làm văn rèn cả bốn kỹ 
năng: nói, nghe, đọc và viết. Trong giờ tập làm văn học sinh được cung cấp kiến 
thức về cách làm bài và làm các bài tập (nói, viết); xây dựng các loại văn bản và các 
bộ phận cấu thành văn bản. Bên cạnh đó học sinh còn tập kể lại những mẩu chuyện 
được nghe thầy, cô kể trên lớp. Bên canh đó qua từng nội dung bài dạy, phân môn 
tập làm văn còn bồi dưỡng thái độ ứng xử có văn hoá, tinh thần trách nhiệm trong 
công việc, bồi dưỡng tình cảm lành mạnh tốt đẹp cho học sinh. 
 Nói và viết là những hình thức giao tiếp rất quan trọng, thông qua đó 
con người thực hiện quá trình tư duy – chiếm lĩnh tri thức, trao đổi tư tưởng, 
tình cảm, quan điểm, giúp mọi người hiểu nhau, cùng hợp tác trong cuộc 
sống lao động. Ngôn ngữ (dưới dạng nói - ngôn bản và dưới dạng viết - văn 
bản) giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển xã hội. Chính vì vậy hướng dẫn 
học sinh nói đúng và viết đúng là hết sức cần thiết. Nhiệm vụ nặng nề đó phụ 
thuộc rất lớn vào việc giảng dạy môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập 
làm văn nói riêng.
 Để thực hiện tốt mục tiêu của môn học, đòi hỏi người thầy phải biết vận dụng 
linh hoạt, sáng tạo các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp 
với khả năng sử dụng ngôn ngữ và tâm lí lứa tuổi học sinh (HS) để giờ học diễn ra tự 
nhiên, nhẹ nhàng và có hiệu quả. Trong giảng dạy giáo viên phải có nghệ thuật sư 
phạm, biết dẫn dắt, gợi mở đưa học sinh giải quyết các tình huống và thông qua việc 
xử lí các tình huống đó học sinh lĩnh hội được kiến thức bài học. Đối với phân môn 
Tập làm văn, để thực hiện được điều đó càng khó hơn. Qua thực tế giảng dạy học 
sinh lớp 3, tôi thấy hầu như học sinh rất lúng túng, chưa biết cách vận dụng để làm 
các dạng bài Tập làm văn. Từ đó, tôi đã tìm cách để hướng dẫn học sinh phương 
pháp học tập để học tốt phân môn Tập làm văn với dạng bài: “Kể hay nói, viết về 
một chủ đề”. Từ thực tế vận dụng, tôi tổng hợp thành kinh nghiệm : "Một số biện 
pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3" 
với dạng bài “Kể hay nói, viết về một chủ đề” với hi vọng trao đổi với đồng nghiệp 
về các phương pháp giảng dạy phân môn Tập làm văn dạng bài “Kể hay nói, viết về 
một chủ đề”, nhằm làm tốt hơn vai trò giảng dạy, giúp học sinh dễ dàng hơn trong 
khi làm các bài tập dạng này.
 GV: Bùi Thị Kim Thoa – Trường Tiểu học Krông Ana 1 Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3
 II.1. Cơ sở lí luận
 Tiếng Việt lớp 3 được học trong 35 tuần, học kì I có 18 tuần, học kì II có 17 
 tuần, mỗi tuần học 8 tiết, riêng phân môn Tập làm văn mỗi tuần học sinh được học 1 
 tiết. Các tiết Tập làm văn đều được sắp xếp ở cuối mỗi tuần học, bởi vì đây là phân 
 môn tích hợp của các phân môn khác trong môn Tiếng Việt.
 Tập làm văn là một trong những phân môn có vị trí quan trọng của môn 
Tiếng Việt. Phân môn này đòi hỏi học sinh phải vận dụng những kiến thức, kĩ 
năng tổng hợp từ nhiều phân môn khác như: Học Vần, Tâp viết, Chính tả, Tập 
đọc, Luyện từ và câu Để làm được một bài văn học sinh phải sử dụng cả bốn kĩ 
năng: “ Nghe, nói, đọc, viết “. Phải vận dụng những kiến thức về tiếng Việt, về 
cuộc sống thực tiễn. Phân môn Tập làm văn rèn luyện cho học sinh các kĩ năng 
tạo lập văn bản, trong quá trình lĩnh hội các kiến thức khoa học, góp phần dạy 
học sinh sử dụng tiếng Việt trong đời sống sinh hoạt. Bài tập làm văn là nơi thể 
hiện rõ nhất năng lực, kĩ năng, kiến thức của học sinh. Vì vậy, Tập làm văn được 
coi là phân môn có tính tổng hợp, toàn diện, sáng tạo có liên quan mật thiết đến 
các môn học khác. Trên cơ sở nội dung, chương trình phân môn Tập làm văn có 
rất nhiều đổi mới, nên đòi hỏi tiết dạy Tập làm văn phải đạt được mục đích cụ 
thể hơn, rõ nét hơn. Ngoài phương pháp của thầy, học sinh cần có vốn kiến thức 
ngôn ngữ về đời sống thực tế. Điều này đòi hỏi phân môn Tập làm văn phải có 
nhiệm vụ cơ bản sau: Thứ nhất là giúp cho học sinh sau quá trình luyện tập lâu 
dài có ý thức nắm được cách viết và cách nói sáng tạo các văn bản theo nhiều 
phong cách khác nhau. Thứ hai là phân môn này góp phần bổ sung kiến thức, 
rèn luyện tư duy, trau dồi thái độ ứng xử có văn hóa, tinh thần trách nhiệm trong 
công việc, bồi dưỡng những tình cảm tốt đẹp; qua nội dung bài dạy, hình thành 
nhân cách cho học sinh. Còn nhiều nhiêm vụ khác nữa nhưng tôi chỉ nêu hai 
nhiệm vụ tôi coi là quan trọng nhất. Tóm lại: Dạy phân môn Tập làm văn theo 
hướng đổi mới phải khích lệ học sinh tích cực, sáng tạo, chủ động học tập, biết 
diễn đạt suy nghĩ của mình thành ngôn bản, văn bản. 
 II.2. Thực trạng 
 a. Thuận lợi, khó khăn
 * Thuận lợi về phía giáo viên
 - Đặc trưng phân môn Tập làm văn là hình thành và rèn luyện cho học sinh khả 
 năng trình bày văn bản nói (viết) ở nhiều thể loại khác nhau. Để thực hiện mục tiêu 
 đó, mỗi giáo viên không ngừng học hỏi, cải tiến phương pháp và hình thức tổ chức 
 dạy học để giúp học sinh nắm được kiến thức, nói (viết) được đoạn văn theo yêu 
 cầu.
 - Giáo viên luôn quan tâm chăm sóc học sinh trong từng tiết học, nghiên cứu 
 nội dung bài dạy, lựa chọn các phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp với mỗi đối 
 tượng học sinh.
 GV: Bùi Thị Kim Thoa – Trường Tiểu học Krông Ana 3 Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3
 - Tiết học diễn ra nhẹ nhàng, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Qua kiểm tra, 
chất lượng các bài văn của học sinh nâng lên rõ rệt. Bài Tập làm văn dạng Kể hay 
nói, viết về một chủ đề đã có những ý tưởng độc lập, sáng tạo, có màu sắc riêng; một 
số em còn có những ý tưởng độc đáo, mới lạ. Hầu hết học sinh đã biết nói (viết) một 
đoạn văn ngắn theo chủ đề, diễn đạt khá lưu loát, trôi chảy.
 - Ở các tiết học Tập làm văn, khi đã làm quen với cách học này, học sinh mạnh 
dạn, tự tin hơn trong học tập cũng như giao tiếp nhất là đối với những học sinh trung 
bình và yếu.
 - Khi vận dụng các giải pháp trên vào dạy Tập làm văn ở lớp 3, giờ học không 
trầm như trước mà học sinh chú ý học hơn nhiều, qua thực hành giao tiếp cho thấy 
khả năng hoạt động học tập của học sinh rất tích cực, hiệu quả, chất lượng phân môn 
Tập làm văn và môn Tiếng Việt nói chung được nâng lên rõ rệt.
 b.2. Đối với giáo viên
 Khi dạy các bài tập dạng này, giáo viên hoàn thành mục tiêu bài dạy, không còn 
cảm thấy áp lực vì học sinh đã viết được đoạn văn theo yêu cầu dễ dàng hơn.
 b.3. Hạn chế
 Phương pháp này yêu cầu người giáo viên phải tổng hợp được kiến thức từ các 
phân môn khác trong môn Tiếng Việt, đòi hỏi giáo viên phải có kĩ năng phân tích, 
tổng hợp, tóm lại phải nắm chắc nội dung chương trình của môn Tiếng Việt lớp 3.
 c. Mặt mạnh, mặt yếu
 Giúp cho học sinh nói (viết) được đoạn văn đúng chủ đề theo yêu cầu của đề 
bài.
 Học sinh phải nắm được các từ ngữ thuộc chủ đề, mạnh dạn trình bày ý kiến 
của bản thân.
 d. Nguyên nhân
 - Nguyên nhân thành công: Bản thân tích cực tìm tòi học hỏi, nghiên cứu kĩ 
chương trình, sách giáo khoa và kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm. Đặc biệt có sự 
quan tâm của đồng nghiệp, của lãnh đạo nhà trường trong việc giúp đỡ bản thân 
trong công tác chuyên môn.
 - Nguyên nhân hạn chế: Một số giáo viên chưa tổng hợp được kiến thức trong 
quá trình giảng dạy, chưa thực sự quan tâm đến chất lượng học sinh nói chung và 
chất lượng phân môn Tập làm văn nói riêng.
 e. Phân tích, đánh giá về các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
 Vậy làm thế nào để thực hiện được mục tiêu dạy học của môn Tập làm văn, 
khắc phục thực trạng học Tập làm văn như đã nói trên? Nhà xuất bản Giáo dục Việt 
 GV: Bùi Thị Kim Thoa – Trường Tiểu học Krông Ana 5 Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3
 16 Nói về thành thị, nông thôn Thành thị và 
 nông thôn
 17 Viết về thành thị, nông thôn Thành thị và 
 nông thôn
 21 Nói về trí thức Sáng tạo
 22 Nói, viết về người lao động trí óc Sáng tạo
 23 Kể lại một buổi biểu diễn nghệ thuật Nghệ thuật
 25 Kể về lễ hội Lễ hội
 26 Kể về một ngày hội Lễ hội
 28 Kể lại trận thi đấu thể thao Thể thao
 29 Viết về một trận thi đấu thể thao Thể thao
 31 Thảo luận về bảo vệ môi trường Bầu trời và 
 mặt đất
 32 Nói, viết về bảo vệ môi trường Bầu trời và 
 mặt đất
 Nội dung các bài tập thuộc dạng bài này nhằm rèn cho học sinh kỹ năng diễn 
đạt bằng lời nói (viết) về một chủ đề thuộc các chủ điểm của môn học: Nói, viết về 
thành thị hoặc nông thôn thuộc chủ điểm Thành thị và Nông thôn; Kể về gia đình 
thuộc chủ điểm Mái ấm; Kể về một buổi thi đấu, kể về lễ hội, 
 Xem xét cách triển khai câu hỏi gợi ý ở mỗi đề, chúng ta có thể thấy dạng đề 
này hầu như là sự kết hợp của nhiều thể loại: miêu tả, tường thuật, thuyết minh và 
phát biểu cảm nghĩ. Trong sách giáo viên, các kiểu đề này chủ yếu được tiến hành 
theo một trình tự như sau:
 - Giáo viên giới thiệu bài:
 - Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài:
 + Học sinh đọc và xác định yêu cầu của bài tập
 + GV cho học sinh tìm ý theo hệ thống câu hỏi trong SGK hay hệ thống câu hỏi 
trong SGV hoặc giải thích cho học sinh cách làm bài.
 + Một học sinh kể mẫu và giáo viên nhận xét
 - Học sinh tập nói theo tổ (nhóm).
 - Đại diện một số nhóm nói trước lớp. Cả lớp và giáo viên nhận xét.
 GV: Bùi Thị Kim Thoa – Trường Tiểu học Krông Ana 7 Một số biện pháp hỗ trợ học sinh nhằm nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 3
 Để thực hiện hoạt động này tôi sử dụng một trong các hình thức sau:
 - GV trò chuyện khơi gợi rồi đề nghị học sinh nhắm mắt nghĩ về đối tượng,
 - Tạo tình huống khơi gợi rồi đề nghị học sinh nghĩ đến chủ đề hay đề tài.
 - Kể một mẩu chuyện nhỏ liên quan đến đề bài, kết hợp đặt câu hỏi hướng học 
sinh đến đề tài.
 - Dùng tranh ảnh hoăc mẫu vật thật do giáo viên mang đến lớp hay do học sinh 
tự sưu tầm.
 - Cho học sinh tô màu rồi đặt tên cho một hình vẽ nào đó (do giáo viên cung 
cấp) liên quan đến đề tài.
 - Sử dụng mô hình (khung ngôi nhà, khung ngôi trường ...). Trên nền khung 
giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ hay viết thêm chi tiết vào.
 - Sử dụng một đoạn văn mẫu lấy từ bài tập đọc đã học hay từ các bài làm của 
học sinh.
 Hoạt động 2: Tìm ý 
 Học sinh tập trung động não nghĩ về đối tượng đã xác định trong khung chủ 
đề và viết ra bất kì những từ ngữ nào liên quan đến đối tượng ấy. 
 Khi tiến hành hoạt động này tôi thực hiện theo các bước sau:
 - Sử dụng hệ thống câu hỏi để kích thích và định hướng cho học sinh phát 
triển ý. Cần lưu ý câu hỏi phải có tính chất mở, hướng đến việc khơi gợi kinh 
nghiệm riêng, vốn sống thực tế của các em. Ví dụ đối với văn miêu tả, câu hỏi có 
thể được triển khai theo hướng mở sau: Em thấy gì? Em nghe gì? Em nghĩ gì? Em 
cảm thấy gì?...
 - Đưa ra một khung mạng trong đó cho sẵn vài ý, phần còn lại để học sinh suy 
nghĩ và đưa thêm ý vào để hoàn thành mạng (khung mạng ý nghĩa có thể được trình 
bày dưới nhiều hình thức khác nhau tuỳ theo nội dung từng bài : Bông hoa, chùm 
bong bóng, mạng nhện, một cây với những cành lá...
 - Đối với học sinh khá giỏi hay học sinh đã quen với việc sử dụng mạng, giáo 
viên nên để các em tự nghĩ và viết ra các ý mà không cần đưa một hệ thống câu hỏi 
hoàn chỉnh.
 - Học sinh viết các ý dưới dạng từ hay cụm từ xung quanh chủ đề. Giáo viên 
tuyệt đối tránh viết chốt lại một số từ về đề bài. Cần xoá đi những ý đã được ghi lên 
bảng trong giai đoạn làm mẫu nghĩa là khi học sinh làm việc cá nhân trong phiếu 
học tập thì trên bảng chỉ còn lại khung mạng trống. 
 Hoạt động 3: Lập dàn ý : Sắp xếp ý đã có trong mạng. 
 - Hướng dẫn học sinh đánh số thứ tự cho các ý tìm được, lưu ý trình tự chung 
của thể loại văn đang làm và hướng dẫn có tính chất mở (đoạn văn miêu tả thì lưu ý 
những chi tiết nào có ý nghĩa giới thiệu chung thì nói trước, ý nào miêu tả chi tiết, cụ 
 GV: Bùi Thị Kim Thoa – Trường Tiểu học Krông Ana 9