SKKN Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu Lớp 3

 Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
 I. MỞ ĐẦU
 1. Đặt vấn đề
 Như chúng ta đã biết, phân môn Luyện từ và câu là một trong những phân 
môn quan trọng trong dạy học tiếng Việt lớp 3 nói riêng và dạy học môn tiếng 
Việt bậc Tiểu học nói chung, nó góp phần giúp cho học sinh đạt được các mục 
tiêu như: Hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng sử dụng tiếng Việt 
(nghe, nói, đọc, viết) để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của 
lứa tuổi. Thông qua dạy và học tiếng Việt, góp phần rèn luyện các thao tác của tư 
duy. Ngoài ra còn cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản ban đầu về 
tiếng Việt và những hiểu biết sơ giản ban đầu về xã hội, tự nhiên và con người, 
về văn hóa, văn học của Việt Nam và nước ngoài.
 Như cha ông ta đã nói: “Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt 
Nam”. Quả là vậy, ngữ pháp Việt Nam thật phức tạp. Ở cấp Tiểu học cũng đã 
không xem nhẹ vấn đề này. Chính vì thế ngay từ lớp 2, chương trình đã đưa vào 
phân môn Luyện từ và câu các dạng bài tập về dấu câu. Nói thì dễ nhưng khi dạy 
dạng bài tập này thấy không hề đơn giản. Trong thực tế, nhiều giáo viên còn lúng 
túng khi tổ chức cho học sinh hoạt động để tự phát hiện cách dùng các dấu câu. 
Phần lớn đều sa vào giảng giải hoặc mớm sẵn giải đáp cho học sinh nên dẫn đến 
chất lượng, hiệu quả chưa cao. 
 Trong dạy học, khi dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp 
trong câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu có không ít giáo viên 
thường hay lúng túng, chưa tìm ra được lối đi cho đúng và phù hợp với đối tượng 
học sinh của từng khối lớp. Khi dạy thường áp đặt học sinh là phải làm thế này, 
thế kia dẫn đến học sinh làm đúng bài mà không hiểu vì sao mình làm đúng hoặc 
vì sao mình làm sai. Như vậy, khi làm dạng bài tập trên tưởng chừng như là đơn 
giản nhưng thực tế không đơn giản chút nào, bởi hầu như đa số giáo viên khi dạy 
chưa khái quát được thành từng dạng bài tập cụ thể để giúp học sinh vận dụng 
khi làm bài. 
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 1 - Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
có bộ phận Trạng ngữ thì các em được hiểu là trong câu có bộ phận trả lời cho 
câu hỏi Ở đâu? Khi nào? hoặc Vì sao? Vậy trong câu có các bộ phận cùng trả 
lời cho một câu hỏi Ai (con gì, cái gì)? Là gì? Làm gì? Thế nào? hoặc trong câu 
có bộ phận trả lời cho câu Ở đâu? Khi nào? hoặc Vì sao? chúng cần có dấu hiệu 
gì để cho học sinh nhận dạng đúng khi làm bài tập. Muốn vậy giáo viên phải 
giúp học sinh thành thạo và làm tốt các bài tập dạng “Điền dấu phẩy vào chỗ 
thích hợp trong câu văn cho sẵn” mà trước đó sách giáo khoa hay sách giáo 
viên không hề cung cấp một cái gì về lý thuyết cả. Để làm được điều này đòi hỏi 
giáo viên phải có kiến thức, phương pháp và khái quát được thành từng dạng bài 
tập cho học sinh lớp 2, lớp 3 thì chắc chắn lên lớp trên các em sẽ học tốt phân 
môn Luyện từ và câu nói riêng và môn tiếng Việt nói chung.
 2. Thực trạng vấn đề
 Chương trình lớp 3 thì kiến thức không nặng như chương trình lớp 4, lớp 5. 
Cái khó ở đây không phải là kiến thức mà là phương pháp truyền thụ để cho học 
sinh hiểu nội dung của vấn đề. Học sinh lớp 3, tất cả các khái niệm chưa được 
định nghĩa cụ thể như lớp 4 – 5. Trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3, các nội 
dung để dạy cho học sinh đều phải trên phương diện cụ thể chứ chưa hình thành 
cho học sinh khái niệm hoặc quy tắc cụ thể nào cả. Chẳng hạn: Khi dạy học sinh 
dạng bài tập: “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong câu văn cho sẵn”. Sách 
giáo khoa chỉ đưa ra cụ thể một bài tập chứ không đưa ra lý thuyết trước, học 
sinh chỉ việc làm bài tập. Nếu giáo viên không biết cách khai thác và khắc sâu 
thì chắc chắn học sinh sẽ không hiểu nội dung bài tập và sẽ không ghi nhớ được 
lâu.
 Mặt khác, qua thăm lớp dự giờ của đồng nghiệp cùng khối, tôi thấy hầu 
như đa số giáo viên khi dạy dạng bài tập này chưa làm rõ được nội dung vấn đề 
của bài dạy đưa ra. Giáo viên cũng chỉ mới dừng lại một cách mập mờ, chung 
chung; chưa khái quát được thành dạng bài cụ thể. Bởi lý do giáo viên còn có 
nhiều hạn chế về kiến thức dấu câu hoặc còn nhiều hạn chế về kiến thức của 
phân môn Luyện từ và câu. Đặc biệt khi chữa bài cho học sinh, giáo viên chưa 
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 3 - Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
phận cùng trả lời cho câu hỏi Ở đâu ? Khi nào ? (nếu có trong câu) trong 3 mẫu 
câu: Ai là gì ?; Ai làm gì ?; Ai thế nào ?
 Dạng 2: Dấu phẩy ngăn cách giữa bộ phận trả lời cho các câu hỏi: Ở 
đâu?; Khi nào ? với bộ các bộ phận đứng sau trong câu. 
 Dạng 3: Dấu phẩy ngăn cách giữa bộ phận trả lới cho câu hỏi: Vì sao? 
Tại sao ? với các bộ phận đứng sau trong câu.
 * Nội dung và cách thực hiện các dạng bài tập trên
 Nội dung dạng bài tập “Điền dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong câu văn, 
đoạn văn” được dạy ngay từ lớp 2, lên lớp 3 dạng bài tập này tiếp tục được dạy 
nhiều trong phân môn Luyện từ và câu (chiếm khoảng 1/6 lượng kiến thức của 
phân môn). Nội dung này được dạy đan xen với các nội dung khác trong cùng 
một tiết học chứ không tách ra dạy riêng một tiết. Bởi vậy khi dạy giáo viên phải 
biết phân ra các dạng để học sinh nhớ và làm bài tốt. Điều đó được thể hiện:
 Dạng 1: Dấu phẩy ngăn giữa các bộ phận cùng trả lời cho câu hỏi Ai (con 
gì, cái gì)?; Là gì ? Làm gì ? Thế nào ? hoặc dấu phẩy ngăn cách giữa các bộ 
phận cùng trả lời cho câu hỏi Ở đâu ? Khi nào ? (nếu có trong câu) trong 3 mẫu 
câu: Ai là gì ?; Ai làm gì ?; Ai thế nào ?
 Ở dạng bài tập này nếu như đối tượng lớp 4- 5 thì giáo viên có thể nói với 
HS một cách rất dễ dàng bởi HS lớp này đã được học thuật ngữ “đồng chức”. 
“Đồng chức” tức cùng giữ một chức vụ trong câu như cùng giữ chức vụ chủ 
ngữ, vị ngữ, trạng ngữ. Còn đối với HS lớp 2- 3 thì thuật ngữ này chưa được nói 
với học sinh. Khi dạy dạng bài tập này đối với HS lớp 2- 3 GV chỉ được nói 
“Dấu phẩy ngăn giữa các bộ phận cùng trả lời cho câu hỏi Ai (con gì, cái gì)?; 
Là gì ?; Làm gì ?; Thế nào ? hoặc Ở đâu ? Khi nào ? trong 3 mẫu câu: Ai là 
gì?; Ai làm gì ?; Ai thế nào ?”. Đây là nền tảng để các em lên các lớp 4- 5 học 
dạng câu có nhiều chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ. Vậy để lên lớp 4- 5 các em học 
tốt dạng bài tập: Xác định chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ trong mỗi câu văn cho sẵn 
thì ngay từ lớp 2, lớp 3 giáo viên phải hướng dẫn các em cách xác định bộ phận 
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 5 - Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
Tôi biết vì sao các em làm đúng bài mà không hiểu lý do mình làm đúng, có 2 lý 
do chính là: 
 - Có thể các em được bố mẹ hoặc anh chị hướng dẫn trước ở nhà hoặc 
nhìn vào sách giải trước ở nhà rồi đến lớp chỉ chép vào vở.
 - Do các em điền dấu phẩy theo cảm tính vậy thôi.
 Còn những em làm sai bài tập này thì sai chủ yếu ở chỗ:
 a. Bạn Hà, bạn Nga, bạn Lan, đều là học sinh lớp 3A.
 b. Các bạn học sinh lớp 3C đều ngoan, học giỏi, và siêng năng. 
 Rõ ràng ở hai câu trên học sinh đều sai ở chỗ là điền thừa dấu phẩy ở chỗ 
 không cần thiết và điền như vậy dẫn đến sai cả câu. Ở câu a điền thừa dấu phẩy 
 thứ 3 còn ở câu b thì thừa dấu phẩy thứ 2, giáo viên cần lưu ý cho học sinh 
 trong câu trước từ “và” ta không cần dùng dấu phẩy bởi vì từ “và” là từ nối giữa 
 hai bộ phận trong câu. 
 Vậy để giúp các em làm tốt và nhớ lâu dạng bài tập trên, giáo viên cần 
 hướng dẫn như sau:
 Bước 1: Giáo viên ghi bài tập lên bảng, học sinh đọc 2 lần các câu văn đã 
cho.
 Bước 2: Giáo viên nêu câu hỏi dẫn dắt:
 GV hỏi: Các câu trên thuộc mẫu câu gì? 
 HS: Câu a thuộc mẫu câu Ai là gì ?; Câu b thuộc mẫu câu Ai thế nào ?
 Câu c thuộc mẫu câu Ai làm gì ?; Câu d thuộc mẫu câu Ai làm gì ?
 Bước 3: GV hướng dẫn câu a:
 + Trong câu a, những bộ phận nào cùng trả lời cho câu hỏi Ai ? bộ phận nào 
trả lời cho câu hỏi Là gì ?(Bạn Hà, bạn Nga, bạn Lan / đều là học sinh lớp 3A.)
 Ai ? Là gì ?
 + Câu trên có mấy bộ phận cùng trả lời cho câu hỏi Ai ? (3 bộ phận)
 + Vậy ở câu trên ta đặt dấu phẩy vào những chỗ nào cho thích hợp ?
(Ta đặt dấu phẩy vào chỗ ngăn cách các bộ phận cùng trả lời cho câu hỏi Ai ?) 
 Bước 4: Hãy đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp.
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 7 - Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
 Dạng 2: Dấu phẩy ngăn cách giữa bộ phận trả lời cho câu hỏi Ở đâu? 
Khi nào? với bộ phận đứng sau trong câu.
 Với dạng bài tập này được dạy ở tuần 20 và tuần 22 trong chương trình 
phân môn Luyện từ và câu lớp 3.
 Một thực tế cho thấy khi dạy dạng bài tập này, về cơ bản là học sinh làm 
được nhưng chưa nắm chắc và hiểu bản chất của nó. Bởi các em chưa hiểu rõ 
được bản chất của bộ phận trả lời cho câu hỏi Ở đâu? hoặc bộ phận trả lời cho 
câu hỏi Khi nào? trong câu. Với dạng bài tập này nếu ở dạng đơn giản thì các 
em làm ít sai nhưng với những trường hợp phức tạp thì các em thường hay làm 
nhầm hoặc làm sai vì các em không biết ngắt và tách bộ phận trả lời cho câu hỏi 
Ở đâu? hoặc bộ phận trả lời cho câu hỏi Khi nào? trong câu. Mặt khác ở lớp 3 
các em chưa được học khái niệm “Trạng ngữ chỉ nơi chốn” hoặc “Trạng ngữ chỉ 
thời gian” trong câu. Ở lớp 4- 5 trong câu hai bộ phận này được ngăn cách với 
bộ phận đứng sau trong câu bằng dấu phẩy.
Ví dụ:
 * Dạng đơn giản
 Điền dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong các câu sau:
 - Trên cành cây chim hót líu lo.
 - Trong lớp các bạn đang học bài.
 - Ngày mai lớp ta đi lao động.
 * Dạng phức tạp
 Điền dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong các câu sau:
 - Trên cánh rừng mới trồng chim chóc lại bay về ríu rít.
 - Xa xa trên cánh rừng mới trồng chim chóc lại bay về hót ríu rít.
 - Kỳ nghỉ hè năm nay em được bố mẹ cho đi tham quan ở Nha Trang.
 Ở 2 ví dụ trên thì dạng đơn giản học sinh làm bài tốt nhưng dạng phức tạp 
thì học sinh làm hay sai và thường sai ở chỗ: Không xác định đươc hết bộ phận 
trả lời cho câu hỏi Ở đâu? hoặc bộ phận trả lời cho câu hỏi Khi nào?
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 9 - Đề tài: Một vài kinh nghiệm dạy dạng bài tập “Đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong 
 câu văn cho sẵn” ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3
 Ở hai câu trên, câu thứ nhất, bộ phận “giữa hồ” bổ sung thêm ý nghĩa cho 
từ chỉ hoạt động “bơi” Câu thứ hai, bộ phận “giữa hồ” bổ sung thêm ý nghĩa 
cho câu và là bộ phận trả lời cho câu hỏi: Ở đâu?.
 Tóm lại: Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh biết bộ phận trả lời cho 
câu hỏi Khi nào? câu hỏi Ở đâu? phải được ngăn cách với bộ phận khác đứng 
sau nó bằng dấu phẩy (lên lớp 4- 5 ta gọi hai bộ phận trên là trạng ngữ chỉ nơi 
chốn và trạng nhữ chỉ thời gian, mà bộ phận trạng ngữ thì thường đứng đầu câu). 
 Đối với dạng bài tập này, sau khi giáo viên khái quát cho học sinh các 
bước làm rồi thì giáo viên có thể đưa ra một công thức chung để các em dễ nhớ 
và nhớ được lâu hơn như sau: Ở đâu, ai ( con gì, cái gì)? là gì (làm gì, thế 
nào)?; Khi nào, ai (con gì, cái gì)? là gì (làm gì, thế nào)?(Phía sau bộ phận trả 
lời cho câu hỏi Ở đâu? Khi nào? là các mẫu câu đã học).
 Lưu ý: Trong câu có hai bộ phận cùng trả lời cho một câu hỏi Ở đâu? Khi 
nào trở lên thì ta phải dùng thêm dấu phẩy để ngăn cách chúng như đã nêu ở 
dạng thứ nhất.
 Ví dụ: Em đặt dấu phẩy vào chỗ nào trong mỗi câu sau:
 a. Ở nhà em thường giúp bà xâu kim.
 b. Trong lớp Liên luôn chăm chủ nghe giảng.
 c. Hai bên bờ sông những bãi ngô bắt đầu xanh tốt.
 d. Trong lớp cô giáo đang giảng bài cho học sinh.
 e. Ngày mai lớp 3B đi lao động trồng cây.
 Để các em làm tốt bài tập trên, giáo viên cần hướng dẫn:
 Bước 1: Giáo viên ghi đề lên bảng, một em đọc lại đề, xác định yêu cầu 
của đề bài.
 Bước 2: Học sinh đọc 2 lần các câu văn đã cho (2 em đọc).
 Bước 3: Giáo viên nêu các câu hỏi: 
 + Các câu trên thuộc mẫu câu nào các em đã học? 
 HS: Câu a, b, c thuộc mẫu câu: Ai thế nào?
 Câu d, e thuộc mẫu câu: Ai làm gì?
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hồng Quang – Trường Tiểu học Y Ngông 
 - 11 -