Báo cáo SKKN Sử dụng sơ đồ trong dạy học Tập đọc lớp 3

 1
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN
 SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TRONG DẠY HOẠT ĐỘNG TÌM HIỂU BÀI 
 PHÂN MÔN TẬP ĐỌC LỚP 3
I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
 Đứng trước thực tế phát triển của cuộc sống, đứng trước sự thay đổi ngày càng 
tích cực hơn của việc dạy học, những đổi mới trong giáo dục hơn bao giờ hết là 
điều mà không chỉ tầng lớp những người làm giáo dục quan tâm mà còn là tất cả 
các bậc cha mẹ học sinh để ý. Đi cùng với sự thay đổi về mục tiêu và nội dung 
dạy học, việc sử dụng những phương pháp dạy học tích cực vào trong công việc 
giảng dạy đang là vấn đề mà người giáo viên nào cũng quan tâm. Giáo dục hiện 
đại là giáo dục lấy người học làm trung tâm, người thầy chỉ đóng vai trò là người 
dẫn lối chỉ đường qua đó phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh. Học 
sinh là người chủ động tìm hiểu, lĩnh hội kiến thức chứ không phải cô giảng, trò 
nghe như trước nữa.
 Để đáp ứng những yêu cầu của giáo dục, việc sử dụng sơ đồ trong dạy học để 
tóm tắt, sơ lược hóa các kiến thức đang được áp dụng ngày càng nhiều trong các 
trường học, trong tất cả các bậc học thậm chí là mầm non. Sử dụng sơ đồ hóa 
trong dạy học góp phần giúp học sinh nắm chắc kiến thức hơn, tạo sự hứng khởi 
cho học sinh khi tham gia vào quá trình học tập. Việc sử dụng sơ đồ trong dạy 
học Tập đọc vẫn còn xa lạ với các giáo viên nhất là ở bậc tiểu học, vì một tiết học 
ở tiểu học dao động từ 35 đến 40 phút mà học sinh phải vừa rèn kĩ năng đọc lại 
vừa tìm hiểu bài nên nếu sử dụng sơ đồ trong dạy học sẽ làm mất rất nhiều thời 
gian.
 Khi sử dụng sơ đồ vào trong dạy học Tập đọc tôi đã nhận thấy được những 
hiệu quả nhất định ở bậc học mà tôi đang dạy. Do đó, tôi lựa chọn đề tài “Sử 
dụng sơ đồ trong dạy học Tập đọc lớp 3” với mong muốn có thể chia sẻ những 
kinh nghiệm ít nhiều của mình khi dạy học làm phong phú hơn những phương 
pháp dạy học tích cực, hiện đại trong nhà trường.
II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
 1.1. Về phía giáo viên
 Đứng trước những thay đổi của giáo dục ngày càng hiện đại, hầu hết bộ phận 
giáo viên đã và đang cố gắng thay đổi phương pháp dạy, học tập và ứng dụng 3
 khi dạy Tập đọc để các em có thể hứng thú hơn khi tìm hiểu bài Tập đọc đồng 
 thời có thể ghi nhớ sâu nội dung bài để qua đó học tiết kể chuyện sẽ dễ dàng hơn.
 Ngay từ những buổi đầu làm quen và tiếp xúc với các em, nắm được tình hình 
 của các em thông qua cô giáo chủ nhiệm cũ, tôi quyết định sử dụng phương pháp 
 sơ đồ hóa cho học sinh khi học phân môn Tập đọc ở phần Tìm hiểu bài.
 Trước tiên, tôi cho học sinh làm quen với môt số dạng sơ đồ, giới thiệu cho 
 các em để từ đó khi nhìn vào sơ đồ các em có thể nắm được ngay nội dung của 
 sơ đồ mà tôi giới thiệu. Sau đó, tôi hướng dẫn cho các em lập sơ đồ để hệ thống 
 hóa lại nội dung bài Tập đọc các em vừa được học theo các bước sau:
 Bước 1: Xác định loại sơ đồ sử dụng (Bước này vì các em mới được làm 
 quen với sử dụng sơ đồ nên tôi sẽ thường gợi ý các em là bài tập đọc này có thể 
 sử dụng những sơ đồ nào.)
 Bước 2: Xác định chủ đề của sơ đồ.
 Tôi hướng dẫn cho học sinh chủ đề của sơ đồ thường là tên của bài học, vì tên 
bài học sẽ là nội dung trọng tâm của bài.
 Bước 3: Xác định các tiêu đề phụ:
 Các tiêu đề phụ sẽ liên quan đến nội dung chính của mỗi đoạn. Đối với những 
bài tập đọc tự sự, tôi sẽ hướng dẫn học sinh xác định tiêu đề phụ với các nhân vật, 
các sự kiện chính diễn ra quanh câu chuyện đó và kết quả của bài đọc.
 Bước 4: Triển khai các chi tiết chính ở tiêu đề phụ:
 Dựa vào nội dung của bài đọc, các em triển khai các chi tiết ứng với nội dung 
chính của các tiêu đề phụ, tóm tắt và ghi lại một cách ngắn gọn.
 Bước 5: Hoàn thiện sơ đồ.
 Các em có thể sử dụng nhiều màu sắc khác nhau để tạo nên sơ đồ của mình 
và thậm chí có thể vẽ thêm các hình ảnh tương ứng với từng tiêu đề và nội dung. Với 
những tiết Tập đọc có sử dụng sơ đồ, tôi thường cho các em hoạt động nhóm 4 để 
thảo luận và hoàn thiện sơ đồ với nhau.
 Ưu điểm của giải pháp này như sau:
 - Có thể tóm tắt nội dung bài một cách ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu.
 - Kích thích hứng thú học tập ở học sinh, đẩy mạnh năng lực tự nghiên cứu, tìm 
 tòi, sáng tạo. 5
 Hình ảnh học sinh lớp tôi sẵn sàng cho hoạt động nhóm
 Bước 2: Giáo viên đưa ra hướng dẫn, gợi ý cho học sinh lập sơ đồ
 Với việc đã được làm quen với các loại sơ đồ nên với học sinh lớp tôi hoạt động 
này diễn ra không quá khó khăn. Tôi sẽ gợi ý cho các em những dạng sơ đồ có thể 
sử dụng khi tìm hiểu bài Tập đọc và cũng khuyến khích các em có thể sáng tạo thêm 
và sử dụng thêm những sơ đồ mà các em có thể làm rồi đồng thời đưa ra hệ thống 
các câu hỏi để dẫn dắt cho các em tự tìm hiểu bài và hoàn thiện sơ đồ của nhóm 
mình.
 Bước 3: Học sinh dựa trên sự gợi ý, hướng dẫn của giáo viên cùng nhau thảo luận 
hoàn thiện sơ đồ.
 Sau khi lắng nghe những hướng dẫn của cô giáo, các em bắt đầu thảo luận nhóm 
cùng nhau tìm hiểu bài, thảo luận, phân công nhau hoàn thiện sơ đồ của nhóm mình. 7
 2.2.1. Sử dụng bản đồ câu chuyện.
 Dạng sơ đồ “Bản đồ câu chuyện” thường dùng cho các bài đọc dạng truyện 
kể. Khi tiến hành cho học sinh tìm hiểu bài tập này, tôi cho học sinh đọc bài đọc xác 
định bối cảnh (không gian, thời gian, sự việc) xảy ra trong từng đoạn câu chuyện. 
Trên cơ sở bối cảnh đó, học sinh tìm và ghi lại những chi tiết, sự việc xảy ra và cuối 
cùng là trang trí để hoàn thành sơ đồ.
Bài Tập đọc “Người mẹ”
 Khi học sinh hoàn thành hoạt động luyện đọc bài tập đọc “Người mẹ”, tôi cho 
các em tìm hiểu bài tập đọc theo hướng lập sơ đồ dạng bản đồ câu chuyện với các 
chuỗi sự kiện xảy ra nối tiếp nhau. Để hoàn thành được sơ đồ tôi cho các em thảo 
luận và hoàn thành sơ đồ theo nhóm 4. Vì mới làm quen với việc làm sơ đồ, tôi 
hướng dẫn các em hoàn thành bằng hệ thống các câu hỏi. Với dạng sơ đồ bản đồ câu 
chuyện, ở bài tập đọc này tôi sẽ hướng dẫn học sinh xác định các tuyến sự việc xảy 
ra với người mẹ từ khi con bị Thần Chết bắt đi.
 Bài tập đọc “Người mẹ” được tóm tắt với 3 tuyến sự kiện chính. Để các em 
lập được sơ đồ tôi dung hệ thống câu hỏi để hướng dẫn và dẫn dắt các em: “ Bối 
cảnh xảy ra sự kiện là gì (thời gian, địa điểm)?; Có sự kiện chính gì xảy ra?”. Tôi 
cho các em đi theo từng đoạn của bài đọc, tìm hiểu và hoàn thành từng sơ đồ nhỏ 
ứng với tiến trình của bài tập đọc. Học sinh cần đọc kĩ bài tập đọc và cùng nhau thảo 
luận trả lời hai câu hỏi là có thể hoàn thành sơ đồ cho bài tập đọc. Trong quá trình 
các em thảo luận, tôi sẽ đi quan sát và hỗ trợ các nhóm hoàn thành bài.
 Dưới đây là sơ đồ của học sinh sau khi tìm hiểu bài Tập đọc “Người mẹ” 9
câu hỏi để dẫn dắt. Các em có thể chọn sơ đồ Venn hoặc sơ đồ cành cây để tìm hiểu 
bài.
 - Xác định tên chủ đề hay chính là tên bài Tập đọc.
 - Xác định tiểu chủ đề chính trong bài bằng cách trả lời câu hỏi: Quê hương 
 được vẽ bằng những màu sắc nào?
 - Xác định các nội dung của từng tiểu chủ đề: Sự vật nào được vẽ từ những màu 
 sắc đó.
 Khi đã xác định được những yếu tố trên, các em sẽ hoạt động theo nhóm cùng 
nhau tìm hiểu và hoàn thiện sơ đồ với những màu sắc mà các em yêu thích để trang 
trí thêm vào.
Bên cạnh đó cũng có những nhóm học sinh sáng tạo, từ hệ thống câu hỏi cô giáo 
hướng dẫn các em đã sử dụng sơ đồ nhánh cây để tìm hiểu bài “Vẽ quê hương”, cũng 
có nhóm học sinh vẽ thành một cái cây để thể hiện nội dung của bài Tập đọc này.
 2.2.3. Sử dụng sơ đồ mạng sự kiện 11
  Ứng dụng của sơ đồ sau hoạt động:
 Việc để các em tìm hiểu bài theo hình thức này sẽ giúp các em nắm chắc được 
nội dung bài Tập đọc hơn, nhớ được các chi tiết và sẽ giúp các em học tập tốt hơn 
trong tiết học Kể chuyện ngay sau đó.
 2.2.4. Sử dụng sơ đồ tư duy.
 Sơ đồ tư duy là phương pháp lưu trữ, sắp xếp và xác định thông tin bằng cách 
từ khóa, hình ảnh. Sơ đồ tư duy đã xuất hiện từ khá lâu và được áp dụng phổ biến 
rộng rãi trong dạy học hiện nay.
 Sử dụng sơ đồ tư duy tăng sức hấp dẫn cho bài học, khơi gợi trí tưởng tượng, 
sáng tạo của học sinh. Các em có thể ghi lại bài học bằng các màu sắc, hình vẽ mà 
các em thích qua đó có thể ghi nhớ bài học lâu hơn.
 Để kích thích và tạo hứng thú hơn cho các em trong hoạt động Tìm hiểu bài 
của phân môn Tập đọc Lớp 3, tôi đã lựa chọn và sử dụng sơ đồ tư duy trong hoạt 
động này cho một số bài tập đọc. 
 Ví dụ 1: Khi cho học sinh Tìm hiểu bài “Mùa thu của em” tôi đã hướng dẫn 
các em vẽ sơ đồ bằng cách trả lời hệ thống câu hỏi:
 1. Chủ đề chính của bài là gì? (tên bài học)
 2. Mùa thu của em được thể hiện qua những gì? (hình ảnh, màu sắc)
 3. Cụ thể đó là những hình ảnh nào? Màu sắc nào?
 Cùng với việc triển khai bằng các từ ngữ học sinh còn có thể trang trí thêm bằng 
 các hình ảnh để sơ đồ thêm đẹp. 13
 Sơ đồ tư duy của học sinh khi tìm hiểu bài “Trận bóng dưới lòng đường”
 Ví dụ 3: Vì đã làm quen với dạng sơ đồ có các tuyến nhân vật, sự kiện, bài học 
nên khi học đến bài Tập đọc “Cuộc chạy đua trong rừng” tôi đã để các em học sinh 
tự thảo luận và hoàn thành được sơ đồ tư duy bài Tập đọc với hệ thống câu hỏi dẫn 
dắt được đưa ra:
 1. Chủ đề của bài đọc là gì? ( tên bài đọc)
 2. Trong bài có những nhân vật nào? Có những sự việc gì xảy ra?
 3. Kết thúc câu chuyện ra sao?
 4. Em rút ra được bài học gì từ câu chuyện này? 15
Ứng dụng sau hoạt động: Với việc cho học sinh làm sơ đồ bài Tập đọc này, các em 
học sinh lớp tôi bên cạnh việc nắm được nội dung của bài lại còn có thể nắm được 
quy trình viết một bức thư như thế nào, có thể triển khai những ý gì. Hoạt động này 
sẽ giúp ích rất nhiều cho các em khi học phần Tập làm văn “Viết thư”.
Ví dụ 2: Trong bài tập đọc “Cuộc họp của chữ viết” tôi cũng hướng dẫn các em lập 
sơ đồ cành cây để tóm tắt lại nội dung cuộc họp. Tôi hướng dẫn các em lập sơ đồ 
với hệ thống các câu hỏi:
 - Chủ đề của bài này là gì? (Cuộc họp của chữ viết)
 - Mục đích của cuộc họp các chữ viết này là gì?
 - Tình hình hiện tại của em Hoàng?
 - Nguyên nhân nào khiến em Hoàng như thế?
 - Các chữ viết đã tìm ra cách giải quyết là gì?
 - Họ quyết định giao việc này cho ai? 17
Ví dụ 2: Bài Tập đọc “Cuộc họp của chữ viết” 19
 Sơ đồ của học sinh cho bài “Cuộc họp của chữ viết”
 III. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN ĐEM LẠI
 1. Hiệu quả kinh tế
 Giảm bớt chi phí mua các tài liệu tham khảo để nâng cao khả năng đọc hiểu 
 của các em.
 2. Hiệu quả xã hội
 Sau một thời gian tôi áp dụng phương pháp sơ đồ lồng ghép trong các tiết học 
Tập đọc tôi nhận thấy rằng việc tìm hiểu bài của các em học sinh trong lớp tôi có 
hiệu quả hơn. Các em hoạt động nhóm rất tích cực, một số em học yếu, không thích 
thú, hay mất tập trung trong tiết học cũng giảm đi đáng kể. Các em ai cũng được 
phân công những nhiệm vụ khác nhau, phù hợp với khả năng của mình. Hiệu quả 
của tiết học được tăng lên khá nhiều so với thời điểm ban đầu mà tôi nhận lớp. Không 
chỉ thế, các em háo hức hơn, hứng thú hơn với những tiết Tập đọc không sử dụng sơ 
đồ và thậm chí có những em học tốt còn gợi ý cho tôi sử dụng sơ đồ gì khi học bài 
Tập đọc nào.
 Với những tiết Tập đọc có áp dụng phương pháp sơ đồ, các em nắm được nội 
dung bài nhanh hơn, rất phù hợp để chuẩn bị cho tiết học Kể chuyện ngay sau đó 
hoặc ứng dụng nhanh cho phân môn Tập làm văn.